شک و شبهه

                                                                                                                  

آیا ایجاد شک و شبهه در مسائل اعتقادی صحیح است؟

مسلّماً آنچه در ابتدا به نظر می‏رسد این است که شک در دین، بد بوده ونشانه سیاهی قلب است؛ زیرا هدف این است که انسان به یقین برسد. ایمان بایستی توأم با یقین باشد. ولی شک و شبهه در جایی که دالان ومعبر خوبی برای رسیدن به ایمان ویقین باشد پسندیده است. ایمان چیزی است که انسان باید به آن دسترسی پیدا کند، امّا این ایمان از همان ابتدا در انسان وجود ندارد، زیرا تا شک نکند به یقین نمی‏رسد. قرآن می‏خواهد که در اعتقادات وراثتی انسان شک ایجاد کند تا او را به یقین برساند. لذا می‏فرماید:

أَوَلَوْ کانَ آبآؤُهُمْ لایَعْقِلُونَ شَیْئاً وَلایَهْتَدُونَ}

"آیا بایست آنها تابع پدران باشند در صورتی که آنها بی‏عقل ونادان بودند."

شهید مطهری می‏فرماید: "...اگر این تشکیکات وارد جامعه نشود خطر است. اگر وارد نشود کم کم مردم آن حالت دینی‏شان رو به تحجّر، ونه تحجّر که رو به عفونت می‏رود. درست مثل آب کاملاً صافی که آن را در حوض قرار می‏دهیم واگر مدتی بماند می‏گندد. اگر در مردم یک حالت آرامشی باشد وبر معتقدات دینی ومذهبی تازیانه شک نخورد در آن صورت عوام پیشتاز آن معتقدات می‏شوند. وقتی عوام پیشتاز بشوند دائم از خودشان چیزی می‏سازند...".

ولی برخی شک‏ها نوعی بیماری است، مانند وسوسه، شک کثیرالشک در نماز، وضو وسایر عبادات وطهارت ونجاست. این گونه شک‏ها وشبهه‏ها نوعی بیماری ومرض است. زیاد شک کردن نوعی بیماری است.

  آیا خداوند ضمانت کرده شخص حقیقت‏جو را به حقیقت برساند؟

انسان‏ها در دوران زندگی خود معمولاً از نظر شک وشبهه دچار بحران می‏شوند، اینجا است که انسان وضع حسّاسی پیدا می‏کند، مخصوصاً هنگامی که با مجموعه‏ای از افکار وعقاید وآرای مخالف محیط خود وگاهی نیز با تبلیغات از راه‏های گوناگون مواجه گردد. لذا اگر واقعاً حقیقت جو باشد خداوند او را راهنمایی خواهد کرد. خداوند متعال می‏فرماید: {وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا}

"وکسانی که در راه ما جهاد وکوشش کنند البته ما آنها را به راه‏هایمان هدایت خواهیم کرد."

ولی این بدان معنا نیست که علما ودانشمندان هیچ وظیفه‏ای ندارند، بلکه وظیفه سنگینی بر دوش آنان است وباید به هر نحو ممکن توجیه‏گر عقلایی شک‏ها وشبهه‏ها باشند تا مردم خصوصاً نسل جوان به سر منزل یقین برسند.

 وظیفه ما در برابر شبهات چیست؟

برخی معتقدند انسان در هر سنّ ومعلوماتی که باشد بی هیچ قید وشرطی می‏تواند به هر سخنی گوش فرا دهد. اینان به آیه شریفه:

{فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ القَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ}

تمسک می‏کنند. در صورتی که آیه شریفه در مورد

اندیشمندان وصاحب‏نظرانی است که قدرت وتوان تشخیص "قول احسن" را دارند نه هر کسی، در هر سن وسال وسطحی از معلومات می‏تواند این چنین باشد. چنان که در ادامه آیه شریفه می‏فرماید: {أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَأوُلئِکَ هُمْ أُولُوا الأَلْبابِ}

"آنان کسانی‏اند که خدا هدایتشان کرده وآنان خردمندان وصاحبان مغز وعقل‏اند."

بنابراین تا وقتی که انسان اعتقادهایش را از منابع موثّق ومعتبر محکم نکرده وقدرت پاسخگویی به شبهات را ندارد، نباید در این وادی قدم بگذارد. انسان باید زمان‏شناس باشد، برای حال وآینده‏اش برنامه ریزی کند؛ نه اینکه بنشیند وهنگامی که با شبهات بنیان‏کن وتبلیغات مسموم روبه‏رو شد به فکر چاره‏ای بیفتد، بلکه مانند واکسنی که برای پیشگیری امراض به کودکان تزریق می‏کنند ما نیز با طرح شبهات وجواب آنها به طور فشرده اطلاعی از آنها داشته باشیم تا هنگام مواجهه با مخالفان خود را نباخته وتوان جواب‏گویی را داشته باشیم.

امام صادق(ع) فرمود: "العالم بزمانه لاتهجم علیه اللوابس"

"کسی که زمان‏شناس است شبهات بر او هجوم نخواهد آورد."

امام علی(ع) فرمود: "من عرف الأیّام لم‏یغفل عن الاستعداد"

"هر کسی که روزگار خود را شناخته وزمان‏شناس باشد از آمادگی غافل نخواهد شد."

---

سوره بقره، آیه 170.

فصلنامه مطهّر، شماره صفر، ص 35ù34.

سوره عنکبوت، آیه 69.

سوره زمر، آیه 18ù17.

سوره زمر، آیه 18.

کافى، ج 1، ص 27، ح 29 ؛ تحف العقول، ص 356 ؛ بحار، ج 75، ص 269، ح 109.

کافى ج 8، ص 23،ح 4 ؛ أمالى، شیخ صدوق، ص 400،ح 9 ؛ توحید، ص 74، ح 27 ؛ تحف العقول، ص 98 ؛ بحار، ج 74، ص 287،ح1.